《《平民ê基督傳》》

 | | | 轉寄

Tēit Koàn Tēsaⁿ chiuⁿ Sèkài ū teh thènghāu 第三章 世界有teh thèng候

作者 Tâi e̍k:Ko Tekchiong,Siutēng Lîm Chùnio̍k & Chng Hūiphêng 2024.03.03

Tē saⁿ chiuⁿ Sèkài ū teh thènghāu


Tī tēlí siōng íki̍p chèngtī siōng chiahê gōahêng ê piànchhian ígōa, lán thang tùi hit tongsî, lâng ê susiúⁿ íki̍p liāmthâu ê hongbīn lâi khòaⁿchhut hitê sio siāng ū ìgī ê lāibīn ê ê chúnpī. Tongsî sī chi̍tê iàsiān sit ì, bô boánchiok ê sèkài, tīteh thènghāu Kitok ê lîmkàu. Putchí khiàm lâng thang pangchō͘ lâi kó͘bú in ê sim. Biánkóng, Kitok íchêng tī ta̍k sîtāi chēchió ūiáⁿ lóng sī ánne. Chóng·sī jînlūi ū teh chìnpō͘, lâng ê liôngsim putsî ū teh oa̍h tāng lâi póchhî in chòeko ê kôanui, jînlūi chiāmchiām khah ū teh siūⁿ khah ū kámkak bô boánchiok ê liāmthâu tī·leh.

Chhiáⁿ koh khòaⁿ chit saⁿê bîncho̍k, chiūsī Hilīnî lâng, Lômá lâng íki̍p Iûthài lâng.

Seng lâi khòaⁿ Hilīnî lâng. In sī kiaungō͘, jia̍tsêng, phûsò bíbiāu ê bîncho̍k, ū kosiōng ê gēsu̍t, bûnha̍k, tiatha̍k tī·leh;in sī gâu hiónglo̍k gēsu̍t, koh ū gâu chò si ê thianhūn, tùi ánne ū antì chēchē sînbêng tī O͘línphuh(Olympus) ê soaⁿ téng. Tī kináji̍t ê sèkài, sio̍k tī bûnbêng ê kok, lóng ēng kiaⁿhiâⁿ kah kámsiā ê liāmthâu teh chùì khòaⁿ kó͘chá hiahê Hilīnî lâng. Lán kináji̍t só͘ū chò hó ê bûnhòa, tōapō͘hūn sī chhut tùi in ê konglô. In ūitio̍h bûnhòa lâi ló͘le̍k khòaⁿchò sī tēit tiōngiàu ê kang. Khaksi̍t bô ū símmi̍h kok thang tùi in lâi khoakháu in ê bûnhòa, iā khaksi̍t bô ū símmi̍h kok thang pí in khah siū lâng ê oló.

Chóng·sī, hàiⁿah!Tī chòekīn ê tāichiàn, lán ū siū kàsī, chaiiáⁿ bûnhòa bô chongkàu tī·leh, sī bētàng chò símmi̍h, iā chai tongsî hitê khóliân ê Hilīnî lâng ū sêngjīn, kiámchhái kináji̍t ê Tekkok lâng iā tio̍h ài sêngjīn, chaiiáⁿ sèkài kanta bûnhòa sī bētàng chìnpō͘. Chiàu góa teh siūⁿ hiahê Hilīnî lâng oánjiân chhinchhiūⁿ kīntāi ê Paris siâⁿ ê lâng, sī phûsò, ài gô͘lo̍k, oa̍htāng, sī ài iûiû chūchāi ê bîncho̍k. Sûijiân sī ánne, tī in hitê sengoa̍h ê ēbīn sī iáukú ū Hâm chi̍t chióng ê ai tiāu tī·leh. In só͘ū hitê chòe êngiāu ê sîkî íkeng kòeliáu, Hilīnî ê n̂gkim sîtāi sī íkeng khì lah. In chèngtī siōng ê chhànlān íkeng sitlo̍h. Kiatkio̍k sī hùi liáu in ê itseng tī hitê phûsò, îmga̍k ê sengoa̍h, hòngtōng kah siâok ê liāmthâu sī chhinchhiūⁿ hoanhoe seⁿ tī in ê sengoa̍h lāi. In ê súisúi ê chongkàu íkeng bô la̍t thang chó͘chí in ê siâok ê sèngphiah. Kám ē leh? Liân tongsî tī hitê siōng êngiāu ê ji̍t, in só͘ ho̍ksāi tī hitê O͘línphuh(Olympus) soaⁿ téng ê chèng sînbêng, iā to lóng sī îmlōan ê só͘ chò. Só͘í lán kám bōe siūⁿ kóng, ū símmi̍h lâng beh tùi hiahê sînbêng lâi kòsò͘ in ê chengsîn siōng ê kîkiû?

Tng in siàuliân ê sî, simchêng sī ke̍k tansûn, in putchí ū sìnsim, khòaⁿ hiahê sînbêng sī chin tú chin, si̍t tú si̍t. In ū sìnhōng in ê sînbêng, inūi in só͘ sìn ê to m̄ sī choanchoan sī pháiⁿ lūi ê sînbêng, chhinchhiūⁿ Jiûbú(Jove) sîn sī hó sèngchêng ê pē, sī Chōbu̍tchú. In só͘ sìn ê sînbêng iā ū kah in tôngchāi kauchiàn tī Thê mô͘po͘lí (Thermopylae) ê soaⁿkok, tīhia ū saⁿpah ê ū miâsiaⁿ ê lâng, khéng ūitio̍h Hilīnî, ūitio̍h chènggī lâi sòngsit in ê sèⁿmiā.

Chóng·sī in taⁿ íkeng tūilo̍h chiâⁿchò sībô ǹgbāng, loánjio̍k ê bîncho̍k. Sûijiân in ū póchûn hiahê sînbêng ê hêngthé, kîsi̍t sī choânjiân sitlo̍h íchêng só͘ū chinsi̍t ê sìnsim. In ê sînōe piànsêng chi̍tkhóan hongtōng ê kò͘sū. Só͘í tī chiahê khóliân ê Hilīnî lâng tehkhòaⁿ, chitê sèkài putkò sī chi̍tê bôliâu ê só͘chāi. Tng in chhengliân ê sî só͘ tiaukhek lâi chunkèng ê sîn, nāsī in iáu ū sìnsim, chiū iáu ēthang tāmpo̍h lâi anùi in ê sim, m̄kú in taⁿ to bô sìn lah!

Chhiáⁿ lâi khòaⁿ Lômá lâng, in bô kah chhinchhiūⁿ Hilīnî lâng ê húpāi. In sī ū ióngkám, chhutmiâ ê bîncho̍k, ū thang khoakháu i ê koânpèng, sèle̍k íki̍p i ê sêngkong. Chóng·sī chēchē ê le̍ksúka, iûgoân ū chísī lán chai, tī hitê ênghôa chhànlān ê sengoa̍h ê ēbīn ū húpāi ê só͘ chò tī·leh. In ê katêng sengoa̍h sī bōetàng hêngiông ê chhiⁿchhám. Pōgio̍k kah chânjím sī móa sìkè. Chèng pehsèⁿ ê tōtek sengo̍ah sitlo̍h, chiâⁿchò chhinchhiūⁿ khîmsiù ê khoánsit, sèngchêng chânjím. In tēit hoaⁿhí ê gô͘lo̍k, chiūsī tī hìhn̂g tiong khòaⁿ lâng si̍tchāi sio thâi chò simsek, che sī chinchiàⁿ khóò͘ⁿ ê sū! In ê lô͘lē ê chètō͘ sī kokka siū chiùchó͘ ê gôanin. Tī Lômá ê kelō͘ chiūⁿ, saⁿ lâng tiong, nn̄g lâng sī lô͘châi; hūjînlâng saⁿ lâng tiong, nn̄g lâng sī lúpī; sī chò chú lâng ê phûsò ê jio̍kio̍k ê tùichhiú. Chò lâng ê lô͘châi sī tiàm tī chhiⁿchhám ê kénggū. Kitokkàu kàu Lômá ê sî, tī lô͘châi ê tiongkan, hiahê chin pháiⁿ ê, ū pāihoāi Lômá. In ū ēng sin ê khoán, bô chèngkeng ê chōeok lâi pāihoāi in ê chúlâng kah in ê āutāi. Lômá ê choân sēng ê chhengliân só͘ū itchhè ê jia̍tchêng, lóng sī súiōng tī siâok ê sengoa̍h. Tìkàu Lômá ê siàuliân tī bōe tōahàn íchêng, in ê sinthé chiū chiāmchiām soelám, simsîn iàsiān, sèngchêng pāihoāi. Tī Chúāu óa pòaⁿ sèkí, Páulô ū chísī hitê chênghêng tī Lômá jînsū, hitê hō͘ lâng ē chheⁿkiaⁿ ê thâu chi̍t chiuⁿ ê lāibīn. Siōngtè ū chiàu in simlāi ê suio̍k, lâi kauhù in tī bô chhengkhì. In sûijiân ū chēchē úitāi thang khoakháu ê sū, m̄koh Lômá ê siāhōe, tùi tī ê kôkô lâmlí lâi khòaⁿ, sǹgchò sībô thang Ǹǹgbāng ê siāhōe, bô Siōngtè ê siāhōe. Bôlūn símmi̍h sîchūn, in tī khó͘lān, tī oànhūn jînseng, tīteh himbō͘ gī ê sî, tûliáu hitê lúsîn Lômá íki̍p hiahê hō͘ lâng ho̍ksāi chò sînbêng ê hôngtè ígōa, to bô ū Siōngtè thang kîkiû. Lán púnsin nā lâi tiàm tī hitê chêng kéng, chhì siūⁿ lán ê kámsióng siáⁿ khóan.

Chóng·sī che m̄ sī lán só͘ tio̍h chùì ê siōng iàukín ê tiám, inūi che sī īkàu tiong ê siôngsū. Lán só͘ tio̍h chùì ê siōng iàukín ê tiám, chiūsī tī Lômá lâng ê tiongkan ū chēchē chin hó sim ê lâng, lóng thóià hitê chênghêng. Só͘í tī tongsî, hoānnā ū thêko siāhōe tōtek, bôlūn siáⁿ khóan ê ūntōng, to lóng siū chin tōa ê hoangêng. Κoh tī chiahê īⁿkàutô͘ ê tiongkan, iûgoân sī ū chēchē súi ê jînkeh chiá tī·leh. Lán ē kìtit khah āulâi tī Siniok tiong ū kìchài kúinā miâ ê Lômá ê pahchóng, in chiapchhiok tio̍h Kitokkàu ê sî, simlāi cháiⁿiūⁿ ê loānbō͘ i. Khòaⁿtio̍h hiahê susiúⁿ ê chítō chiá, ū cháiⁿiūⁿ teh thònghūn hit sî ê siāhōe chōngthāi, che sūsi̍t, lán thiaⁿliáu lóng kah in chòhóe siongsim. Chitê sîtāi chēchē tiatha̍kchiá, lóng teh cháuchhōe chinlí, tuikiû khòaⁿ ū símmi̍h thang chò hêngûi ê chítō gôanlí. Chèng lâng chiāmchiām chìnpō͘, thoatchhut hitê gûgōng bô teh siūⁿ ê sîkî. Chèng lâng íkeng lóng khó͘sim teh susiúⁿ. Inūi chèng lâng khòaⁿkìⁿ in ê siāhōe, sībô kohiūⁿ Hilīnî lâng ê siāhōe, lóng bô ū sînbêng tī·leh. Tùi ánne, in ū ke̍kle̍k koatì teh chhōe khòaⁿ ū símmi̍h sînbêng thang lâi tuikiû in ê chongkàu sengoa̍h. In ū kángkiù liôngsim ê òbiāu ê tōlí, ū sêngjīn i ê koânui. Só͘í āulâi tī in tiongkan ū chi̍t lâng kiatlūn kóng,"liôngsim sī chi̍t chióng lāichāi ê sîn."Chit chióng susiúⁿ chāi īⁿkàutô͘ sǹgchò sī chi̍tê oántāi ê chìnpō͘.

Sutoa ha̍kphài ê tiatha̍kchiá ū phahkhui lâng ê sim, lâi kàsī hó ê tōlí kóng,"Tio̍h kiû hó ê tekhēng, tio̍h thiaⁿ liôngsim ê siaⁿ, inūi liôngsim sī chi̍t chióng lāichāi ê sîn. Tōabīn tī liôngsim ê pōeāu, ū bó͘ úitāi ê sîn tī·leh. Chóng·sī sûijiân bô kóng, ia̍h sī tio̍h thiaⁿ liôngsim ê siaⁿ."chāi īⁿkàutô͘, che kám bô sǹgchò sī kosiōng súisúi ê thāitō͘?

Khaksi̍t, Siōngtè ū putsî teh pangchō͘ lâng ê sim lâi bat hó ê kàsī. Hitê só͘ beh lâi chò sèkan ê kng ê, iûgoân ū teh chiòkng tī in ê simlāi.

Kó͘chá hiahê susióngka íkeng ū chīn in siōng tōa ê ló͘le̍k. Chóng·sī in só͘ ló͘le̍k ê, lóng sī lílūn, ha̍ksoat nātiāⁿ. In bô thang chhinchhiūⁿ Iûthài lâng ê khoánsit, ū kiankò͘ ê kinki, thang lâi khíchō in ê chongkàu. Tùi ánne, in ê siōngkôan ê ló͘le̍k sī lóng kui tī khangkhang, in ê lílūn, ha̍ksoat sī bô la̍t thang pangchō͘ lâng lâi jímsiū chitê bô pêⁿtháⁿ ê jînseng, in hiahê súisúi ê ha̍ksoat, khaksi̍t bētàng giú itpoaⁿ lâng ê sim. In ke̍kle̍k hoathui lán lâng kakī ê lísèng, lâi beh susiúⁿ chongkàu ê tōlí, iáukú in ê kiatkio̍k sī sitpāi.

In sī sitpāi, tútú gōapang lâng chhinchhiūⁿ ánne teh cháuchhōe chin kng ê sî ──tútú tng lán lâng khò kakī ê ló͘le̍k sitpāi ê sî ──tútú tī chitê sèkài súsiōng ê gûiki ê sî, Kitok lâilîm kàu sèkan, che kám m̄ sī ētàng hō͘ lán chùì ê sū?

Taⁿ lâi kóngkhí cho͘chit bûnbêng ê sèkài hitê tēsaⁿ ê bîncho̍k, Iûthài lâng sī ánchóaⁿ? Tōa bīn ū lâng beh siocheⁿ kóng, nāsī Hilīnî lâng á·sī Lômá lâng, kiámchhái thang kóng sī ū teh kîthāi ê sim tī·leh, m̄koh khióngkiaⁿ sī Iûthài lâng, bôlūn siáⁿ khóan,khólêng sī kò͘chi̍p, hêngge̍k, bô ū hoaⁿhí ài gêngchiap Kitok ê lîmkàu ê sim.

Lán thang siūⁿ, che kóng liáu ē ū khah kòethâu. Lán kanta khòaⁿkìⁿ Iésu tī Siniok tiong só͘ kongkek ê hiánhiān ê sūsi̍t, chiū ánne lâi phòaⁿtòan in sī kò͘chip, gâu khǹg phiankiàn ê Iûthài lâng. Chhiáⁿ lán tio̍h ē kìtit tī Iûthài lâng ê tiongkan, ū chēchē chin hó ê lâng, ū liáukái Iésu chiūsī oânsêng Kūiok ê sianti só͘ teh īgiân ê, sòa lâi chiâⁿchò goânsí sîtāi ê kàuhōe, siōng chá ê chò tēit kèngkhiân ê sìntô͘.

Lán nā chhâkhó tongsî ê tùchok, chiū ē chai ū chēchē chhimtîm ê Iûthài lâng, bô kohiūⁿ Hilīnî lâng á·sī Lômá lâng, iûgoân sībô boánchiok in ê chongkàu. Hiahê līkhui Pale̍ksuteng sìkè iûle̍k tī gōakok ê Iûthài lâng ū chiapchhiok tio̍h pa̍t kok ê bîncho̍k, soah putchí tôngchêng in ê ha̍kbūn, tùi ánne ū khuikhoah in ê gánkài. In íkeng thoatchhut Pale̍ksuteng ê pâi gōa ê simsu. In chhinbi̍t lâi kah gōapang ê pêngiú chòhóe khiākhí, tùi ánne ū kámkak in ê Iûthàikàu, nāsī bētàng iôngín gōapang lâng, chiū khaksi̍t bētàng chiâⁿchò choân jînlūi ê chongkàu. Siatsú nā kóng, Iéhobah chíū sī Isulael chi̍t bîncho̍k ê Siōngtè, ígōa ê sèkài ê lâng, chíū tio̍h kengiû Isulael lâng ê chhiú, thàn in ê katlé, thàn só͘ bô ài ê chēchē ohtit tamtng ê kuikí, chiah thang chhinkīn i, chhinchhiūⁿ chit khóan ìsù, sī chin khùnlān ê sū. Tùi ánne, lán ū khòaⁿkìⁿ chēchē Iûthài lâng ê tùchok, koatì ū khǹg khah khoahtōa ê ǹgbāng beh lâi tiâuhô in ê chongkàu, chiâⁿchò chi̍tê sèkài ê chongkàu, lâi līek choân jînlūi.

Siatsú Iûthàikàu, to ū hiah kosiōng ê sînha̍k, nā ētit thang khui hoe lâi chiâⁿchò chi̍tê úitāi ê sèkài ê chongkàu, hō͘ choân jînlūi, bô hunpia̍t Iûthài á·sī gōapang, Hilīnî á·sī iábân ê, lô͘po̍k á·sī chūiû ê, lóng thang tittio̍h Siōngtè ê untián, sī chin bānhēng! Kîsi̍t chēchē chhimtîm ê Iûthài lâng chai, che tútú sī Kūiok chèng sianti só͘ khòaⁿ ê īsiōng, chiūsī ū chi̍t ji̍t Mesíiah beh lîmkàu, tùi Iûthài ê kinchâng beh hoathiān chi̍t lúi sèkài ê chongkàu ê tōa lúi ê hoe, thang lâi chiokhok choân jînlūi.

Lán tīchia iáu ū chi̍t hāng tio̍h siūⁿ. Lūn lu̍thoat, chhinchhiūⁿ Páulô hitkhóan jia̍tsêng chengsîn ê lâng tehkhòaⁿ, sī íkeng kū khì ê mi̍h. Chiàu Páulô ê ìsù, lu̍thoat sī ē bô khì, lu̍thoat putkò sī chiāmsî, sī chò gíná ê kàusu, ínchhōa lâng chiūkīn Kitok. Tī i teh kòpe̍k hoánhóe chêng ê chengsîn siōng ê chhiⁿchhám ê tàucheng, hit kù ōe ê tiongkan, ū piáusī hō͘ lán chai, ū chēchē jia̍tsêng ê Iûthài lâng cháiⁿiūⁿ ū chhinchhiūⁿ i ê khoánsit, teh cháuchhōe khòaⁿ ū símmi̍h khah ū ǹgbāng ê lō͘ thang chhinkīn Siōngtè. Chāi hit ténghō lâng, in chhōetio̍h Kitok sī chi̍tê thang hoaⁿhí ê hoatkiàn.

Tng Kitok tehbeh lîmkàu hit sî, choân Iûthài ê sèkài ū hiánchhut chin kínsīn teh kîthāi ê chengsîn tī·leh, che sūsi̍t, tī hiahê m̄bat Iûthàikàu ê lâng tehkhòaⁿ, si̍tchāi sī tēit ū miâ, koh sī chin thang chheⁿkiaⁿ ê tāichì. Lán thang hótáⁿ lâi sìn, bô ū chi̍t kok bat piáusī chhinchhiūⁿ Iésu beh lîmkàu hit sî ê choân Iûthài ê sèkài ê chengsîn chōngthāi, hiah ē giú lâng ê sim, hō͘ lâng chin chheⁿkiaⁿ ê hiānsiōng.

Inūi siōnglō͘bóe teh kiànchèng,"Hitê só͘ beh lâi ê" ê sianti ê īgiân sī íkeng kòeliáu gō͘pah nî kú, iā tī hit tiongkan lóng bôtāng bô chēng. Só͘í kiámchhái lâng kàugia̍h thang liāusióng, íkeng kengkòe gō͘pah nî kú, chèng lâng úntàng bōe kìtit, á·sī pàngsak in teh ǹgbāng ê chengsîn chiah tio̍h. Kîsi̍t tng tī hitê sîkî ná pekkīn choân bîncho̍k, sī ná pekchhiat teh thènghāu. SinKūiok ê tiongkan só͘ū chhutmiâ ê bûnha̍k, lóng ū hiánchhut hithō kîthāi ê chengsîn tī·leh. Lán tīchia bô ūi thang lâi kóngkhí chit khóan bûnha̍k ê sū. Putkò lán ài kanta tīchia lâi khòaⁿ chit pún sèsè ê chheh, thang kóng sī chit khóan bûnha̍k ê tāipiáu, sī kiòchò < Êno͘k ê chheh > (Book of Enoch). Chit pún chheh sī thonghêng tī Chú chêng óa 200 nî ê tiongkan, Iûthài ū bat tha̍ktio̍h chit pún chheh. Lán m̄bián giâugî, Iésu úntàng iûgoân ū tha̍ktio̍h chiah tio̍h. Só͘í góa siôngsiông teh siūⁿ, Iésu ū tùi chit pún lâi tittio̍h i só͘ hoaⁿhí ēng lâi chísī i púnsin hit kù "Jînchú" ê ōe.

Hit pún chheh ê tiongkan, ū chi̍t chām chhinchhiūⁿ ánne:

"Góa tī īⁿsiōng tiong, ū khòaⁿkìⁿ hitê kah éngoán chiá tôngchāi ê. I ê iôngmāu sī chhinchhiūⁿ lâng, koh ū unhūi móamóa, góa ū chhiáⁿmn̄g thiⁿsài, ia̍h i ū kā góa kóng, Chitê sī Jînchú , ū gī tiàm tī i, i sī beh khésī itchhè só͘ únba̍t ê sū. Chitê Jînchú beh chiâⁿchò gīlâng ê kùn, ê koái, gōapang lâng ê kng, íki̍p kiànnā phahpiàⁿ ê lâng ê ǹgbāng. Kiànnā khiākhí tī tēbīn chiūⁿ ê chèng lâng, lóng beh pàikūi tī i ê bīnchêng. Inūi chitê intoaⁿ, i sī tùi khuiphiah thiⁿtē ílâi kàu éngoán, chiū íkeng siū kéngsóan."

Chiahê chheh sī teh chísī tongsî iáu tīteh chìnpō͘ tiong ê ǹgbāng ê chengsîn. Chóng·sī tī hokimsu ê thâu chām, lán ū khòaⁿtio̍h hitê ǹgbāng ê chengsîn, ū tiô thiàu tī ta̍k tiuⁿ ê chóa bīn. Kūiok sianti só͘ thoân ê siausit ū kiatchiâⁿ chi̍tê khaksi̍t, tiāⁿtio̍h ê ǹgbāng. Só͘í bôlūn símmi̍h sîchūn, nā ū bó͘ chítō chiá chhutthâu ê sî, hitê ǹgbāng ê sim ū hoatchhut jia̍tjia̍t ê chitbūn. Chhinchhiūⁿ tng Iôtah chhutthâu lâi tíkhòng Lômá chènghú ê thiusòe ê sî, chiū ū chin chē lâng lâi tòe i, phahsǹg i sī Mesíiah. Tng kiâⁿsélé Iôhaneh chhutthâu ê sî, chèng lâng siōng chá tùi i sī phō siáⁿ khóan ê susiúⁿ? Chiūsī "chèng lâng simlāi teh gīlūn Iôhaneh kiámchhái sī Kitok." tng Iôhaneh chhutthâu lâi soanthoân ê sî, lâng thâukhíseng sī mn̄g i ánchóaⁿ? Chiūsī mn̄g kóng,"chhiáⁿ kā goán kóng, lí kám sī Mesíiah? Só͘ beh lâi ê, kám sī lí? "Chhinchhiūⁿ ánne, lán chíū kámkak lán sī tiàm tī hitê chin kínsīn teh kîthāi ê khongkhì tiong.

lán chitmá lâi hôekò͘ ísiōng só͘ kóng hiahê sūsi̍t, chiū khah ēthang liáukái hitê chênghêng. Chiàu ísiōng só͘ kóng, chiūsī hō͘ lán chai tī le̍ksú tiong ū chi̍tê sîtāi, tēbīn chiūⁿ tōa ê pangkok, tī bô phahsǹg ê tiongkan, lóng ū teh thè Kitok chúnpī lō͘, iā choân Iûthài ê bîncho̍k tiāⁿtio̍h teh thènghāu i ê lîmkàu, iūkoh hitê khóliân ê sèkài, khiākhí tī hitê siōng chhiⁿchhám ê chōngthāi ū o͘pe̍h tīteh cháuchhōe,ǹgbāng ū símmi̍h thang thêko in ê sengoa̍h.

Tútú chhinchhiūⁿ tī chitmá, Kitok ū lîmkàu tī chit sèkan!




第三章 世界有teh thèng候



Tī地理上以及政治上chiahê外形ê變遷以外，咱thang tùi hit當時，人ê思想以及念頭ê方面來看出hitê相siāng有意義ê內面的ê準備。當時是一个厭倦失意，無滿足ê世界，tīteh thèng候基督ê臨到。不chí欠人thang幫助來鼓舞in ê心。免講，基督以前tī ta̍k時代chēchió有影lóng是ánne。總是人類有teh進步，人ê良心不時有teh活動來保持in最高ê權威，人類漸漸khah有teh想khah有感覺無滿足ê念頭tī·leh。

請koh看chit三个民族，就是希利尼人、羅馬人以及偤太人。

先來看希利尼人。In是驕傲、熱誠、浮躁美妙ê民族，有高尚ê藝術、文學、哲學tī·leh;in是gâu享樂藝術，koh有gâu作詩ê天份，tùi ánne有安置chēchē神明tī O͘línphuh(Olympus)ê山頂。Tī今á日ê世界，屬tī文明ê國，lóng用驚惶kah感謝ê念頭teh注意看古早hiahê希利尼人。咱今á日所有做好ê文化，大部分是出tùi in ê功勞。In為tio̍h文化來努力看做是第一重要ê工。確實無有甚物國thang tùi in來誇口in ê文化，也確實無有甚物國thang比in khah受人êoló。

總是，hàiⁿah!Tī最近ê大戰，咱有受教示，知影文化無宗教tī·leh，是bētàng做甚物，也知當時hitê可憐ê希利尼人有承認，kiámchhái今á日ê德國人也tio̍h ài承認，知影世界kanta文化是bētàng進步。照我teh想hiahê希利尼人宛然親像近代ê巴黎城ê人，是浮躁、ài娛樂、活動，是ài悠悠自在ê民族。雖然是ánne，tī in hitê生活ê下面是iáukú有含一種ê哀調tī·leh。In所有hitê最榮耀ê時期已經過了，希利尼ê黃金時代是已經去lah。In政治上ê燦爛已經失落。結局是廢了in ê一生tī hitê浮躁、淫樂ê生活，放蕩kah邪惡ê念頭是親像蕃花生tī in ê生活內。In ê súisúi ê宗教已經無力thang阻止in ê邪惡ê性癖。Kám ē leh？連當時tī hitê最榮耀ê日，in所服事tī hitê O͘línphuh(Olympus)山頂ê眾神明，也to lóng是淫亂ê所做。所以咱kám bōe想講，有甚物人beh tùi hiahê神明來告訴in ê精神上ê祈求?

當in少年ê時，心情是極單純，in不chí有信心，看hiahê神明是真tú真，實tú實。In有信奉in ê神明，因為in所信ê to m̄是專專是pháiⁿ類ê神明，親像Jiûbú(Jove)神是好性情ê父，是造物主。In所信ê神明也有kah in同在交戰tī Thê mô͘po͘lí (Thermopylae)ê山谷，tīhia有三百个有名聲ê人，肯為tio̍h希利尼，為tio̍h正義來喪失in ê性命。

總是in taⁿ已經墜落成做是無ǹg望、軟弱ê民族。雖然in有保存hiahê神明ê形體，其實是全然失落以前所有真實ê信心。In ê神話變成一款轟動ê故事。所以tī chiahê可憐ê希利尼人teh看，chitê世界不過是一个無聊ê所在。當in青年ê時所雕刻來尊敬ê神，若是in猶有信心，就猶ēthang淡薄來安慰in ê心，m̄kú in taⁿ to無信lah!

請來看羅馬人，in無kah親像希利尼人ê腐敗。In是有勇敢、出名ê民族，有thang誇口伊ê權柄、勢力以及伊ê成功。總是chēchē ê歷史家，猶原有指示咱知，tī hitê榮華燦爛ê生活ê下面有腐敗ê所做tī·leh。In ê家庭生活是bōetàng形容ê悽慘。暴虐kah殘忍是滿四界。眾百姓ê道德生活失落，成做親像禽獸ê款式，性情殘忍。In第一歡喜ê娛樂，就是tī戲園中看人實在相thâi做simsek，這是真正可惡ê事！In ê奴隸ê制度是國家受咒詛ê原因。Tī羅馬ê街路上，三人中，兩人是奴才；婦人人三人中，兩人是女婢；是做主人ê浮躁ê肉慾ê對手。做人ê奴才是tiàm tī悽慘ê境遇。基督教到羅馬ê時，tī奴才ê中間，hiahê真pháiⁿ ê，有敗壞羅馬。In有用新 ê款，無正經ê罪惡來敗壞in ê主人kah in ê後代。羅馬ê全盛ê青年所有一切ê熱情，lóng是使用tī邪惡ê生活。致到羅馬ê少年tī bōe大漢以前，in ê身體就漸漸衰lám，心神厭倦，性情敗壞。Tī主後óa半世紀，保羅有指示hitê情形tī羅馬人士，hitê hō͘人ē生驚ê頭一章ê內面。上帝有照in心內ê私慾，來交付in tī無清氣。In雖然有chēchē偉大thang誇口ê事，m̄koh羅馬ê社會，tùi tī kôkô ê男女來看，算做是無thang ǹg望ê社會，無上帝ê社會。無論甚物時chūn，in tī苦難，tī怨恨人生，tīteh欣慕義ê時，除了hitê女神羅馬以及hiahê hō͘人服事做神明ê皇帝以外，to無有上帝thang祈求。咱本身若來tiàm tī hitê情景，試想咱ê感想啥款。

總是這m̄是咱所tio̍h注意ê siōng要緊ê點，因為這是異教中ê常事。咱所tio̍h注意ê siōng要緊ê點，就是tī羅馬人ê中間有chēchē真好心ê人，lóng討厭hitê情形。所以tī當時，凡若有提高社會道德，無論啥款ê運動，to lóng受真大ê歡迎。Κoh tī chiahê異教徒ê中間，猶原是有chēchē súi ê人格者tī·leh。咱ē記得khah後來tī新約中有記載kúinā名ê羅馬ê百總，in接觸tio̍h基督教ê時，心內怎樣ê戀慕伊。看tio̍h hiahê思想ê指導者，有怎樣teh痛恨hit時ê社會狀態，這事實，咱聽了lóng kah in做伙傷心。Chitê時代chēchē哲學者，lóng teh cháuchhōe真理，追求看有甚物thang做行為ê指導原理。眾人漸漸進步，脫出hitê愚戇無teh想ê時期。眾人已經lóng苦心teh思想。因為眾人看見in ê社會，是無kohiūⁿ希利尼人ê社會，lóng無有神明tī·leh。Tùi ánne，in有極力決意teh chhōe看有甚物神明thang來追求in ê宗教生活。In有講究良心ê奧妙ê道理，有承認伊ê權威。所以後來tī in中間有一人結論講，「良心是一種內在ê神。」Chit chióng思想在異教徒算做是一个遠大ê進步。

Sutoa學派ê哲學者有phah開人ê心，來教示好ê道理講，「Tio̍h求好ê德行，tio̍h聽良心ê聲，因為良心是一種內在ê神。大面tī良心ê背後，有某偉大ê神tī·leh。總是雖然無講，ia̍h是tio̍h聽良心ê聲。」在異教徒，這kám無算做是高尚súisúi ê態度?

確實，上帝有不時teh幫助人ê心來bat好ê教示。Hitê所beh來做世間ê光·ê，猶原有teh照光tī in ê心內。

古早hiahê思想家已經有盡in上大ê努力。總是in所努力ê，lóng是理論、學說nātiāⁿ。In無thang親像偤太人ê款式，有堅固ê根基，thang來起造in ê宗教。Tùi ánne，in ê上高ê努力是lóng歸tī空空，in ê理論，學說是無力thang幫助人來忍受chitê無平坦ê人生，in hiahê súisúi ê學說，確實bētàng giú一般人ê心。In極力發揮咱人家己ê理性，來beh思想宗教ê道理，iáukú in ê結局是失敗。

In是失敗，tútú外邦人親像ánne teh cháuchhōe真光ê時──tútú當咱人靠家己ê努力失敗ê時──tútú tī chitê世界史上ê危機ê時，基督來臨到世間，這kám m̄是ētàng hō͘咱注意ê事?

Taⁿ來講起組織文明ê世界hitê第三ê民族，偤太人是án怎？大面有人beh相爭講，若是希利尼人á是羅馬人，kiámchhái thang講是有teh期待ê心tī·leh，m̄koh恐驚是偤太人，不論啥款，可能是固執、橫逆，無有歡喜ài迎接基督ê臨到ê心。

咱thang想，這講了ē有khah過頭。咱kanta看見耶穌tī新約中所攻擊ê顯現ê事實，就ánne來判斷in是固執，gâu khǹg偏見ê偤太人。請咱tio̍h ē記得tī偤太人ê中間，有chēchē真好ê人，有了解耶穌就是完成舊約ê先知所teh預言ê，續來成做原始時代ê教會，上早·ê做第一敬虔ê信徒。

咱若查考當時ê著作，就ē知有chēchē深沈ê偤太人，無kohiūⁿ希利尼人á是羅馬人，猶原是無滿足in ê宗教。Hiahê離開巴勒斯坦四界遊歷tī外國ê偤太人有接觸tio̍h別國ê民族，soah不chí同情in ê學問，tùi ánne有開闊in ê眼界。In已經脫出巴勒斯坦ê排外ê心思。In親密來kah外邦ê朋友做伙khiā起，tùi ánne有感覺in ê偤太教，若是bētàng容允外邦人，就確實bētàng成做全人類ê宗教。設使若講，耶和華只有是以色列一民族ê上帝，以外ê世界ê人，只有tio̍h經由以色列人ê手，趁in ê割禮，趁所無ài ê chēchē oh得擔當ê規矩，才thang親近伊，親像chit款意思，是真困難ê事。Tùi ánne，咱有看見chēchē偤太人ê著作，決意有khǹg khah闊大ê ǹg望beh來調和in ê宗教，成做一个世界ê宗教，來利益全人類。

設使偤太教，to有hiah高尚ê神學，若ē得thang開花來成做一个偉大ê世界ê宗教，hō͘全人類，無分別偤太á是外邦，希利尼á是野蠻ê，奴僕á是自由ê，lóng thang得tio̍h上帝ê恩典，是真萬幸！其實chēchē深沈ê偤太人知，這tútú是舊約眾先知所看ê異象，就是有一日彌賽亞beh臨到，tùi偤太ê根叢beh發現一蕊世界ê宗教ê大蕊ê花，thang來祝福全人類。

咱tīchia猶有一項tio̍h想。論律法，親像保羅hit款熱誠精神ê人teh看，是已經舊去ê物。照保羅ê意思，律法是ē無去，律法不過是暫時，是做gíná ê教師，引chhōa人就近基督。Tī伊teh告白反悔前ê精神上ê悽慘ê鬥爭，hit句話ê中間，有表示hō͘咱知，有chēchē熱誠ê偤太人怎樣有親像伊ê款式，teh cháuchhōe看有甚物khah有ǹg望ê路thang親近上帝。在hit等號人，in chhōetio̍h基督是一个thang歡喜ê發見。

當基督tehbeh臨到hit時，全偤太ê世界有顯出真謹慎teh期待ê精神tī·leh，這事實，tī hiahê m̄bat偤太教ê人teh看，實在是第一有名，koh是真thang生驚ê tāichì。咱thang好膽來信，無有一國bat表示親像耶穌beh臨到hit時ê全偤太ê世界ê精神狀態，hiahē giú人ê心，hō͘人真生驚ê現象。

因為上路尾teh見證，「Hitê所beh來ê」ê先知ê預言是已經過了五百年久，也tī hit中間lóng無動無靜。所以kiámchhái人夠額thang料想，已經經過五百年久，眾人穩當bōe記得，á是放sak in teh ǹg望ê精神才tio̍h。其實當tī hitê時期ná逼近全民族，是ná迫切teh thèng候。新舊約ê中間所有出名ê文學，lóng有顯出hit號期待ê精神tī·leh。咱tīchia無位thang來講起chit款文學ê事。不過咱ài kanta tīchia來看chit本細細ê冊，thang講是chit款文學ê代表，是叫做《以諾ê冊》(Book of Enoch)。Chit本冊是通行tī主前óa 200年ê中間，偤太有bat讀tio̍h chit本冊。咱m̄免僥疑，耶穌穩當猶原有讀tio̍h才tio̍h。所以我常常teh想，耶穌有tùi chit本來得tio̍h伊所歡喜用來指示伊本身hit句「人子」ê話。

Hit本冊ê中間，有一chām親像ánne:

「我tī異象中，有看見hitê kah永遠者同在 ê。伊ê容貌是親像人，koh有恩惠滿滿，我有請問天使，ia̍h伊有kā我講，Chitê是人子 ，有義tiàm tī伊，伊是beh啟示一切所隱密ê事。Chitê人子beh成做義人ê棍、ê柺、外邦人ê光，以及見若phah拚ê人ê ǹg望。見若khiā起tī地面上ê眾人，lóng beh拜跪tī伊ê面前。因為chitê因端，伊是tùi開闢天地以來到永遠，就已經受揀選。」

Chiahê冊是teh指示當時猶tīteh進步中ê ǹg望ê精神。總是tī福音書ê頭chām，咱有看tio̍h hitê ǹg望ê精神，有tiô跳tī ta̍k張ê紙面。舊約先知所傳ê消息有結成一个確實，tiāⁿtio̍h ê ǹg望。所以無論甚物時chūn，若有某指導者出頭ê時，hitê ǹg望ê心有發出熱熱ê質問。親像當猶大出頭來抵抗羅馬政府ê抽稅ê時，就有真chē人來tòe伊，phah算伊是彌賽亞。當行洗禮約翰出頭ê時，眾人上早tùi伊是抱啥款ê思想？就是「眾人心內teh議論約翰kiámchhái是基督。」當約翰出頭來宣傳ê時，人頭起先是問伊án怎？就是問講：「請kā阮講，你kám是彌賽亞?所beh來ê，kám是你?」親像ánne，咱只有感覺咱是tiàm tī hitê真謹慎teh期待ê空氣中。

咱chitmá來回顧以上所講hiahê事實，就khah ēthang了解hitê情形。照以上所講，就是hō͘咱知tī歷史中有一个時代，地面上大ê邦國，tī無phah算ê中間，lóng有teh替基督準備路，也全偤太ê民族tiāⁿtio̍h teh thèng候伊ê臨到，又koh hitê可憐ê世界，khiā起tī hitê上悽慘ê狀態有烏白tīteh cháuchhōe，ǹg望有甚物thang提高in ê生活。

Tútú親像tī chitmá，基督有臨到tī chit世間！