《陳雷文選》 |
| | | 轉寄 |
(Siá hō͘ ha̍k-seng pêng-iú ê tāi-chì 18)(寫hō͘學生朋友 ê 代誌 18)
Tâi-oân ōe kap Tâi-oân jī / 台灣話 kap台灣字
Che sī chit-ê khah hok-cha̍p tān-sī chin-á toing-iàu ê tāi-chì. Hok-cha̍p in-ūi khan-siap tio̍h Tâi-oân ê le̍k-sú, toing-iàu in-ūi I kui-hoān Tâi-oân-lâng ê tēng-gī. Bô Tâi-oân-ōe, Tâi-oân-jī, tō bô Tâi-oân-lâng chit-ê kài-liām.
Che 是一个khah 複雜但是真á重要 ê 代誌. 複雜因為牽涉tio̍h 台灣 ê 歷史, 重要因為伊規範台灣人 ê 定義. 無台灣話, 無台灣字, tō無台灣人這个概念.
Tâi-oân-ōe sī keng-kòe kúi pah-nî kap tâi-oân le̍k-sú chò-hóe ián-hòa chhut--lâi ê ōe-gú. Sui-jiân chú-iàu lâi-goân sī choân-chiu, chiang-chiu ōe, m̄-kú i ū goân-chū-bîn, pêⁿ-po͘-cho̍k ōe ê éng-hióng, koh-khah ū gōa-lâi se-pan-gâ gú, phû-tô-gâ gú, Hô-lan ōe kap kīn-tāi Ji̍t-gú, Eng-gú, hôa-gú chin-tōa ê éng-hióng. I ū ka-tī ê te̍k-cheng, te̍k-sû ê gú-sû gú-hoat, chhin-chhiūⁿ chin kui-lu̍t ê im-tiāu piàn-hòa, sè-kài siōng bô kî-tha ê gú-giân ū. Tâi-oân-ōe sī Tâi-oân to̍k-iú ê gú-giân.
台灣話是經過幾百年kap台灣歷史做伙演化出--來 ê 話語. 雖然主要來源是泉州, 漳州話, m̄-kú伊有原地住民, 平埔族話ê 影響, koh-khah有外來西班牙語, 葡萄牙語, 荷蘭話 kap近代日語, 英語, 華語真大ê 影響. 伊有家己 ê 特徵, 特殊 ê語詞語法, 親像真規律 ê 音調變化, 世界上無其他 ê 語言有. 台灣話是台灣獨有 ê 語言.
Tiong-kok chiàm-léng Tâi-oân liáu-āu, tē-it hāng tō sī siau-bia̍t Tâi-oân-ōe, thang-lâi siau-bia̍t Tâi-oân jīn-tông, si̍t-hêng bûn-hòa bia̍t-cho̍k(cultural genocide). Keng-kòe té-té 70 tang, Tâi-gú piàn-chó giâm-tiōng ûi-ki gú-giân(severely endangered language). Bo̍k-chêng ê sè-bīn nā bô kái-piàn, koh 1, 2 tāi ê sî-kan tō ē bia̍t-choa̍t, éng-oán siau-sit.
中國政權佔領台灣了後, 第一項tō是消滅台灣話通來消滅台灣認同, 實行文化滅族 (cultural genocide). 經過té-té 70 冬, 台語變做嚴重危機語言(severely endangered language). 目前 ê 勢面若無改變, Koh 1, 2 代 ê 時間tō ē 滅絕, 永遠消失.
Tâi-oân-jī mā-sī ham Tâi-oân le̍k-sú chò-hóe ián-hòa chhut--lâi. Hô-lan lâng khòng-chè Siraya thó͘-tē kî-kan, chè-chō Sin-káng-bûn siá Siraya ōe. Āu-lâi Eng-kok thoân-kàu-sū tī Tâi-oân thui-kóng pe̍h-ōe-jī, tō-sī Tâi-oân-jī. Ùi Tâi-oân Kàu-hòe Kong-pò sǹg-khí, í-keng ū tāi-iok 135 tang. Pe̍h-ōe-jī chin iông-ī o̍h, hoân-nā ē-hiáu kóng Tâi-oân-ōe ê lâng, chin-kín tō o̍h ē-hiáu tha̍k siá.
台灣字mā是ham台灣歷史做伙演化出--來. 荷蘭人控制Siraya土地期間, 製造新港文寫Siraya話. 後來英國傳教士tī 台灣推廣白話字, tō是台灣字. Ùi 台灣教會公報算起, 已經有大約135冬. 白話字真容易學, 凡若ē曉講台灣話 ê人, 真緊tō 學ē曉讀寫.
Tiong-kok chèng-koân lâi liáu-āu, giâm-keh kìm-chí Tâi-oân-ōe, pe̍h-ōe-jī kap pe̍h-ōe-jī hong-hù ê bûn-hiàn, tì-sú 1960, 1970 nî-tāi, it-poaⁿ Tâi-oân-lâng kiò-sī Tâi-oân-ōe bô jī. Keng-kòe Ông Iok-tek kàu-siū , Tēⁿ Liông-úi kàu-siū tn̂g-nî kek-bēng sèng ê khé-bông, 1980 í-āu khai-sí ū tāi-chiòng-sèng ho̍k-heng Tâi-gú-bûn ê ūn-tōng. Hit chām in-ūi hàn-jī choa̍t-tùi kiông-sè ê kheh-koan hiān-si̍t, tāi-pō͘-hūn Tâi-bûn sú-iōng hàn-jī kap lô-má-jī hap-iōng, kiò-chò hàn-lô.
中國政權來了後, 嚴格禁止台灣話, 白話字kap白話字豐富 ê文獻, 致使1960 , 1970 年代, 一般台灣人叫是台灣話無字. 經過王育德教授, 鄭良偉教授tn̂g年革命性 ê 啟蒙, 1980 以後開始有大眾性復興台語文 ê運動. Hit 站因為漢字絕對強勢 ê 客觀現實, 大部份台文使用漢字kap 羅馬字合用, 叫做漢羅.
Tiong-kok chèng-koân tùi bîn-kan bó-gú ho̍k-heng ūn-tōng chū-lâi sī kiâⁿ chi̍t-kha tòng chi̍t-pō͘, bô-thêng chó͘-gāi. In chú-tō nn̄g-thò lô-má-jī phin-im, nn̄g-thò hàn-jī(pau-hâm só͘-kóng ê ‘chiàⁿ-jī ‘), lâi kiáu-jiáu Tâi-bûn su-siá, koh lī-iōng chèng-hú chu-goân, kó͘-bú iōng choân-pō͘ hàn-jī siá Tâi-bûn, ap-chè lô-má-jī, te̍k-pia̍t sī pe̍h-ōe-jī. Bo̍k-tek sī chó͘-tòng Tâi-oân-jī ê thoân-thóng, kā Tâi-oân-ōe, Tâi-oân-jī ngē kho͘ tiàm hôa-gú lāi-té.
中國政權對民間母語復興運動自來是行一腳擋一步, 無停阻礙. In主導二套羅馬字拼音, 二套漢字(包含所講 ‘正字’), 來攪擾台文書寫. koh 利用政府資源, 鼓舞用全部漢字寫台文, 壓制羅馬字, 特別是白話字. 目的是阻擋台灣字 ê 傳統, kā台灣話, 台灣字ngē kho͘ tiàm華語內底.
Tān-sī gú-giân ha̍k-ka tông-ì, hàn-jī bē-tàng oân-choân piáu-ta̍t Tâi-oân-ōe. In-ūi Tâi-oân-ōe kap hôa-gú sī bô-kâng hē-thóng ê gú-giân. Tâi-oân-ōe khò im lâi siá. Tiong-kok ōe khò jī-hêng lâi siá. Choân-pō͘ iōng hàn-jī siá Tâi-bûn sī sí-lō͘ chit-tiâu. Tâi-oân-jī ê chiong-lâi sī choân lô-má-jī, iā-chiū-sī ū 135 tang thoân-thóng ê pe̍h-ōe-jī.
但是語言學家同意, 漢字bē-tàng完全表達台灣話. 因為台灣話kap華語是無仝系統 ê 語言. 台灣話靠音來寫. 中國話靠字型形來寫. 全部用漢字寫台文是死路一條. 台灣字 ê 將來是全羅馬字, 也就是有135冬傳統 ê 白話字.
Gú-giân ha̍k-ka jīn-tēng, gú-giân ûi-ki chòe chho͘-chho͘ piáu-hiān ê hiàn-siōng sī gín-á tī chhú-gōa kóng bó-gú siū hān-chè. Chìn-chi̍t-pō͘ sī chhù-lāi bô o̍h bó-gí. Só͘-í gín-á kap siàu-liân-lâng sī ûi-ki gú-giân khai-sí ê tùi-siōng, mā eng-kai sī bó-gú hôe-ho̍k chiam-tùi ê tē-it ê tùi-siōng.
語言學家認定, 語言危機最初初表現 ê 現象是gín-á tī厝外講母語受限制. 進一步是tī厝內無學母語. 所以gín-á kap少年人是語言危機開始 ê 對象, mā應該是母語回復針對 ê 第一个對象.
Sū-si̍t Tâi-oân-ōe, Tâi-oân-jī chit-ê gī-tê lāi-iông chin hok-cha̍p. Chin-chiàⁿ su-iàu ū Tâi-gú ûi-ki ì-sek ê siā-hōe kap chèng-hú lâi kip-kiù. Kin-nî 2019 nî 8 goe̍h 25 kàu 28 jit, tī Bí-kok Ka-chiu Los Angeles ū khui 23 kài sè-kài Tâi-bûn-iâⁿ. Tiong-kan ū siông-sè ê thó-lūn. Chhiáⁿ chham-khó i ê bāng-chām, tāi-hōe chhiú-chheh.
事實台灣話, 台灣字這个議題內容真複雜.真正需要有台語危機意識 ê 社會kap政府來急救. 今年2019 年8 月25 到28 日, tī 美國加州 Los Angeles 有開23 屆世界台文營. 中間有詳細 ê 討論. 請參考伊 ê 網站, 大會手冊.
(Chok-chiá chù:chhiáⁿ iōng pe̍h-ōe-jī)(作者注:請用白話字)