《綠色短評》

 | | | 轉寄

連日清教授，台灣人永遠數念你！

作者 李南衡, ChoânTâijī/全台字 by Chng Hūiphêng 2022.03.13

Choânbîn Tâioânjī pán/全民台灣字版簡稱ChoânTâiJī

《 Le̍ksek toánphêng 》 Lí Lâmhêng

　　　　　Liân Ji̍tchheng kàusiū, Tâioânlâng éngoán siàuliām lí!

Jīgoe̍h cha̍pla̍k,"Tâioân khòng Malaria chi pē", khunthâng ha̍kka kah kongkiōng ōeseng choanka Liân Ji̍tchheng kàusiū līkhui sèkan, suijiân ū káucha̍pla̍k ê koân hòesiū, Chóngsī Tâioânlâng mā lóng chiâⁿ m̄kam. Inūi i káikiù Tâioânlâng thoatlī Malaria（Málaliá）ê khó͘hái.

Tējī chhù Sèkàitāichiàn āu chho͘kî, Tâioân jînkháu tāiiok ū 600 bān, tongsî tio̍h kòe Malaria ê lâng ū 120 bān, chhaputto gō͘ ê lâng tio̍h ū chi̍tê lâng tio̍hkòe. Hitê sîchûn ê Tâioânlâng kantāⁿ thiaⁿtio̍h Malaria to̍h ē phīphīchhoah, inūi Malaria nā tio̍htio̍h, hoatsiokhílâi ētàng sio kàu sì cha̍p tō͘, ū sèhàn gíná puthēng thâukhak sio pháiⁿkhì, ùikôaⁿkhílâi nn̄gniá mîphōe mā khàm bē sio, múikang chhaputto kâng ê sîkan hoatchok, ánne hoatsio ùikôaⁿ sioliánthè, tāiiok ū kui tiámcheng ê sîkan, só͘í éngkòe ê Tâioânlâng kā kiò choh "kôaⁿjia̍tá". Chhaputto chi̍t lépài cha̍p kang chiah ē siauthè. Ū ê lâng múi chi̍t nî lâi chi̍t piàn, si̍tchāi chin thòngkhó͘. Ná chhiūⁿ kàu kináji̍t iáu bô te̍khāuio̍h.

Choanbûn giánkiù "bángá" ê Liân Ji̍tchheng kàusiū chhōa chi̍tê iû i ê tôngsū kah ha̍kseng cho͘sêng ê giánkiù thoântūi, ùi si̍tgiāmsek kàu Tâioân choânkok kok só͘chāi khì lia̍h báng, giánkiù báng, koh phū tongsî siōng līhāi ê satthângche “DDT”kā Malaria bángá bia̍t kah chi̍t chiah to bô lâu. 1965 nî pehgoe̍h, kengkòe"Sèkài Ōeseng Cho͘chit" (WHO) choanka cho͘sêng ê kàmtēngtūi lâi Tâioân si̍ttē khóchhat, kàmtēng Tâioân íkeng ta̍tkàu kai cho͘chit sèkài Malaria kintû phiauchún, tī kâng chi̍t nî cha̍pjīgoe̍h chhesì hoat hō͘ Tâioân tēkhu Malaria kintû chèngbêng bûnkiāⁿ, tôngsî hiòng choân sèkài soankò chitê hó siausit. Kàu taⁿ choân sèkài mā iáu chin chió kokka ū chit chióng sêngchek. Lán Tâioânlâng sī ánchóaⁿ ē te̍kpia̍t kámsiā Liân Ji̍tchheng kàusiū ? Inūi kàu kináji̍t choân sèkài múi nî iáu ū saⁿ chì gō͘ ek Malaria ê hoānchiá, ū chi̍tpah bān chì saⁿpah bān lâng tio̍h Malaria síbông, kîtiong siōng chē ê sī jîtông.

1981 nî, Gōakaupō͘ pàithok Liân Ji̍tchheng kàusiū chhōa chi̍ttīn lâng khì Lâm Bíchiu ê Bolivia tamjīm Khunthâng Iha̍k Kisu̍tThoân thoântiúⁿ, hia̍pchō͘ Bolivia chìnhêng Malaria hôngtī, itti̍t chì 1985 nî chhitgoe̍h cha̍pit, Bolivia kah lán kok toānkau ûichí.

　　2003 nî, Gōakaupō͘ chin pháiⁿsè koh pàithok chhitcha̍pla̍k hòe ê Liân Ji̍tchheng kàusiū, khì Saihui ê chi̍tê sió kok Sèngtobéng (São Tomé e Príncipe) chìnhêng "bángá gōakau", thuikóng "Tâioân kenggiām", hia̍pchō͘ kai kok khòng Malaria. Pangchō͘ Sèng kok kā Malaria hoatsenglu̍t ùi 2003 nî ê 50%, tōatōa lo̍h kàu 2015 nî ê 1.01%, hia̍pchō͘ Sèng kok thoatlī Malaria ê uihia̍p. Suijiân 2016 nî cha̍pjīgoe̍h jīit Sèngtobéng kah lán kok toānkau, tānsī Sèng kok jînbîn itti̍t kámliām Tâioân ê pangbâng.

　　2007 nî, Ōesengsú panhoat hō͘ i Itténg Ōeseng chióngchiong ê sî, Liân Ji̍tchheng kàusiū chiâⁿ hoaⁿhí piáusī, "nāsī kiānkhong híkhó, góa goānì kèsio̍k pangchō͘ kohkhah chē kokka tùikhòng Malaria!"

　　 Liân Ji̍tchheng kàusiū, Tâioân lâng éngoán kámsiā Lí, siàuliām lí! 　　(220225)

Chù, Sèngtobéng chhiáⁿ tha̍k choh Sèng Tomé


Pe̍h-ōe-jī-pán/白話字版

《 Le̍k-sek toán-phêng 》 Lí Lâm-hêng

　　　　　Liân Ji̍t-chheng kàu-siū, Tâi-oân-lâng éng-oán siàu-liām lí!

Jī-goe̍h cha̍p-la̍k,"Tâi-oân khòng Malaria chi pē", khun-thâng ha̍k-ka kah kong-kiōng ōe-seng choan-ka Liân Ji̍t-chheng kàu-siū lī-khui sè-kan, sui-jiân ū káu-cha̍p-la̍k ê koân hòe-siū, Chóng--sī Tâi-oân-lâng mā lóng chiâⁿ m̄-kam. In-ūi i kái-kiù Tâi-oân-lâng thoat-lī Malaria（Má-la-li-á）ê khó͘-hái.

Tē-jī chhù Sè-kài Tāi-chiàn āu chho͘-kî, Tâi-oân jîn-kháu tāi-iok ū 600 bān, tong-sî tio̍h kòe Malaria ê lâng ū 120 bān, chha-put-to gō͘ ê lâng tio̍h ū chi̍t-ê lâng tio̍h--kòe. Hit-ê sî-chûn ê Tâi-oân-lâng kan-tāⁿ thiaⁿ-tio̍h Malaria to̍h ē phī-phī-chhoah, in-ūi Malaria nā tio̍h--tio̍h, hoat-sio--khí-lâi ē-tàng sio kàu sì cha̍p tō͘, ū sè-hàn gín-á put-hēng thâu-khak sio pháiⁿ--khì, ùi-kôaⁿ--khí-lâi nn̄g-niá mî-phōe mā khàm bē sio, múi-kang chha-put-to kâng ê sî-kan hoat-chok, án-ne hoat-sio ùi-kôaⁿ sio-lián-thè, tāi-iok ū kui tiám-cheng ê sî-kan, só͘-í éng-kòe ê Tâi-oân-lâng kā kiò choh "kôaⁿ-jia̍t-á". Chha-put-to chi̍t lé-pài cha̍p kang chiah ē siau-thè. Ū ê lâng múi chi̍t nî lâi chi̍t piàn, si̍t-chāi chin thòng-khó͘. Ná chhiūⁿ kàu kin-á-ji̍t iáu bô te̍k-hāu-io̍h.

Choan-bûn gián-kiù "báng-á" ê Liân Ji̍t-chheng kàu-siū chhōa chi̍t-ê iû i ê tông-sū kah ha̍k-seng cho͘-sêng ê gián-kiù thoân-tūi, ùi si̍t-giām-sek kàu Tâi-oân choân-kok kok só͘-chāi khì lia̍h báng, gián-kiù báng, koh phū tong-sî siōng lī-hāi ê sat-thâng-che “DDT”kā Malaria báng-á bia̍t kah chi̍t chiah to bô lâu. 1965 nî peh-goe̍h, keng-kòe"Sè-kài Ōe-seng Cho͘-chit" (WHO) choan-ka cho͘-sêng ê kàm-tēng-tūi lâi Tâi-oân si̍t-tē khó-chhat, kàm-tēng Tâi-oân í-keng ta̍t-kàu kai cho͘-chit sè-kài Malaria kin-tû phiau-chún, tī kâng chi̍t nî cha̍p-jī-goe̍h chhe-sì hoat hō͘ Tâi-oân tē-khu Malaria kin-tû chèng-bêng bûn-kiāⁿ, tông-sî hiòng choân sè-kài soan-kò chit-ê hó siau-sit. Kàu taⁿ choân sè-kài mā iáu chin chió kok-ka ū chit chióng sêng-chek. Lán Tâi-oân-lâng sī án-chóaⁿ ē te̍k-pia̍t kám-siā Liân Ji̍t-chheng kàu-siū ? In-ūi kàu kin-á-ji̍t choân sè-kài múi nî iáu ū saⁿ chì gō͘ ek Malaria ê hoān-chiá, ū chi̍t-pah bān chì saⁿ-pah bān lâng tio̍h Malaria sí-bông, kî-tiong siōng chē ê sī jî-tông.

1981 nî, Gōa-kau-pō͘ pài-thok Liân Ji̍t-chheng kàu-siū chhōa chi̍t-tīn lâng khì Lâm Bí-chiu ê Bolivia tam-jīm Khun-thâng I-ha̍k Ki-su̍t-Thoân thoân-tiúⁿ, hia̍p-chō͘ Bolivia chìn-hêng Malaria hông-tī, it-ti̍t chì 1985 nî chhit-goe̍h cha̍p-it, Bolivia kah lán kok toān-kau ûi-chí.

　　2003 nî, Gōa-kau-pō͘ chin pháiⁿ-sè koh pài-thok chhit-cha̍p-la̍k hòe ê Liân Ji̍t-chheng kàu-siū, khì Sai-hui ê chi̍t-ê sió kok Sèng-to-béng (São Tomé e Príncipe) chìn-hêng "báng-á gōa-kau", thui-kóng "Tâi-oân keng-giām", hia̍p-chō͘ kai kok khòng Malaria. Pang-chō͘ Sèng kok kā Malaria hoat-seng-lu̍t ùi 2003 nî ê 50%, tōa-tōa lo̍h kàu 2015 nî ê 1.01%, hia̍p-chō͘ Sèng kok thoat-lī Malaria ê ui-hia̍p. Sui-jiân 2016 nî cha̍p-jī-goe̍h jī-it Sèng-to-béng kah lán kok toān-kau, tān-sī Sèng kok jîn-bîn it-ti̍t kám-liām Tâi-oân ê pang-bâng.

　　2007 nî, Ōe-seng-sú pan-hoat hō͘ i It-téng Ōe-seng chióng-chiong ê sî, Liân Ji̍t-chheng kàu-siū chiâⁿ hoaⁿ-hí piáu-sī, "nā-sī kiān-khong hí-khó, góa goān-ì kè-sio̍k pang-chō͘ koh-khah chē kok-ka tùi-khòng Malaria!"

　　 Liân Ji̍t-chheng kàu-siū, Tâi-oân lâng éng-oán kám-siā Lí, siàu-liām lí! 　　(220225)

Chù, Sèng-to-béng chhiáⁿ tha̍k choh Sèng Tomé



二月十六，「台灣抗Malaria之父」、昆蟲學家kah公共衛生專家連日清教授離開世間，雖然有九十六ê koân歲壽，總是台灣人mālóng誠m̄甘。因為伊解救台灣人脫離Malaria（Má-la-li-á）ê苦海。

第二次世界大戰後初期，台灣人口大約有600萬，當時tio̍h過Malaria ê人有120萬，差不多五个人tio̍h有一个人tio̍h過。Hit-ê時陣ê台灣人干單聽tio̍h Malaria to̍hēphī-phī-chhoah，因為Malaria若tio̍h tio̍h，發燒起來ē-tàng燒到四十度，有細漢gín-á不幸頭殼燒pháiⁿ去，畏寒起來兩領棉被mā蓋bē燒，每工差不多仝ê時間發作，án-ne發燒畏寒相輪替，大約有歸點鐘ê時間，所以永過ê台灣人kā叫作「寒熱á」。差不多一禮拜十工才ē消退。有ê人每一年來一遍，實在真痛苦。那像到今á日猶無特效藥。

專門研究「蠓á」ê連日清教授chhōa一个由伊ê同事kah學生組成ê研究團隊，ùi實驗室到台灣全國各所在去掠蠓、研究蠓，koh phū當時上厲害ê殺蟲劑“DDT”kā Malaria蠓á滅kah一隻都無留。1965年八月，經過「世界衛生組織」（WHO）專家組成ê鑑定隊來台灣實地考察，鑑定台灣已經達到該組織世界Malaria根除標準，tī仝一年十二月初四發hō͘台灣地區Malaria根除證明文件，同時向全世界宣告chit-ê好消息。到今（taⁿ）全世界mā猶真少國家有chit種成績。咱台灣人是按怎ē特別感謝連日清教授？因為到今á日全世界每年猶有三至五億Malariaê患者，有一百萬至三百萬人tio̍h Malaria死亡，其中上chēê是兒童。

1981年，外交部拜託連日清教授chhōa一陣人去南美洲ê玻利美亞（Bolivia）擔任昆蟲醫學技術團團長，協助玻利美亞進行Malaria防治，一直至1985年七月十一，玻利美亞kah咱國斷交為止。

　　2003年，外交部真pháiⁿ勢koh拜託七十六歲ê連日清教授，去西非ê一个小國聖多猛（São Tomé e Príncipe）進行「蠓á外交」，推廣「臺灣經驗」，協助該國抗Malaria。幫助聖國kā Malaria發生率ùi 2003年ê50%，大大落到2015年ê1.01%，協助聖國脫離Malariaê威脅。雖然2016年十二月二一聖多猛kah咱國斷交，但是聖國人民一直感念台灣ê幫忙。

　　2007年，衛生署頒發hō͘伊一等衛生獎章ê時，連日清教授誠歡喜表示：「若是健康許可，我願意繼續幫助koh khahchē國家對抗Malaria！」

　　連日清教授，台灣人永遠感謝你、數念你！　　(220225)

註：聖多猛　請讀作　Sèng Tomé