《台灣外來語》

 | | | 轉寄

"Tâioân Gōalâigí" Ta̍h'ōethâu/《台灣外來語》踏話頭

作者 李南衡, 台譯：Lîm Chùn-io̍k 2021.01.24

2018 nî pehgo̍eh jīcha̍p, góa in’ūi tōatn̂g gâm tī "Tāipak Mákai pēⁿīⁿ" khuito, tòa’īⁿ cha̍pkáu kang. Toà’īⁿ kîkan, góa itti̍t teh siūⁿ, nāsī chitê to khui lo̍h•khì ū siáⁿmi̍h ìgōa, góa chiū ánne kiâⁿ•khì loh, góa ē ū ûihām. Hitê kóng khí•lâi ū chi̍ttiám’á bo̍kbêng kîbiāu ê ûihām sī, góa so͘chi̍p chénglí kúinā nî iúkoan Tâioân gōalâigí ê chuliāu, ē chiū ánne pòhùi khì, in’ūi góa ê gín’á tùi chitê chútê bô hèngchhù. Khuito liáu’āu, góa to̍h itti̍t teh siūⁿ kóng chhut’īⁿ liáu’āu ittēng ài jīnchin kā i chénglí hósè.

Chhut’īⁿ liáu’āu, thâu chi̍t lépài góa to̍h khì tiāntâi chúchhî chiatbo̍k. Tē jī ê lépài, “Gio̍ksan siā” ê chóng pianchi̍p Gūi Siokcheng sióchiá lâi tiāntâi khòaⁿ góa, koh tòa lâi chi̍tkóa pó͘kip êng’ióng ê si̍tphín. Goá kā i kóng khí góa tī pēⁿīⁿ ê siūⁿhoat, i sûisî kóng, lí hóhó’á chénglí, góan "Gio̍ksan siā" ē lâi chhutpán; i kā góa chù chi̍t ki kiôngsim chiam. Goá tongjiân chin henghùn, chiū ánne ta̍k kang thàuchá khíchhn̂g to̍h khaisí kangchok, m̄koh góa iáu sī ē putsî siūⁿkhí i ê thêchhéⁿ, Sèjī, m̄thang thiám kah phahpháiⁿ sengkhu.

Kóng khí"gōalâigí", góa itti̍t chin ū hèngchhù. Tngnî chúpian “Sin Su Go̍ehkhan”ê Chiu Hōchèng hiaⁿ iauchhiáⁿ góa siá kó, só͘í góa to̍h tī téngbīn hoatpiáu chi̍t chūn’á, āulâi in’ūi cha̍pchì thêngkhan soah lâi thêng pit. Liáu’āu “Liânha̍p pò”〈Pinhun〉pán ê chêngāu jīm chúpian Ông Tênghun sióchiá kah Pâng Bānlûn sióchiá iauchhiáⁿ góa kèsio̍k siá, siá chi̍t chūn’á liáu’āu, Liânkeng chhutpán kongsi ê Sih Hengkok hiaⁿ kóng, sǹgsǹg leh kókiāⁿ ētàng chhut chi̍t pún chheh à; só͘í to̍h tī 1989 nî chhutpán “Gōalâigí” chit pún chheh.

2005 nî góa bān liáu sìcha̍p nî, la̍kcha̍pgō͘ hòe chiah khó ji̍pkhì "Κokli̍p Tâioân Suhōan tāiha̍k" ê "Tâioân Βûnhòa, Gígiân kah Βûnha̍k giánkiùsó͘", góa ê se̍ksū lūnbûn sī siá “Tâioân Siósoat tiong ê gōalâigí iánpiàn － í Loā Hô kah Ông Chenghô ê chokphín chò lē”, jîchhiáⁿ chhiáⁿ Tēⁿ Liôngúi kàusiū chò góa ê chítō kàusiū. Lūnbûn kháuchhì kiatsok liáu’āu, Tēⁿ kàusiū chin jīnchin kā góa kóng,"Lí engkai hóhó’á siá chi̍t pún Tâioân ê gōalâigí. In’ūi lí itti̍t tùi gōalâigí ū hèngchhù, jîchhiáⁿ lí mā so͘chi̍p chin chē chuliāu. Chit chióng chheh, tûliáu lí ígōa, bô lâng ētàng siá. In’ūi Tâioân ê gōalâigí píkàu khah te̍kpia̍t, lí ēhiáu Hoâgí, Ji̍tgí, Enggí, íki̍p Tâioân Pe̍h’ōejī, chin chió lâng ū lí chit khóan ê tiâukiāⁿ. Goá teh tán lí siáchhut ' Tâioân ê gōalâigí ’ chit pún chheh." Che sī kekhoat góa siūⁿ beh siá chit pún chheh siōng chá ê tōngle̍k lâigôan.

Kóng khí Tâioân Pe̍h’ōejī, chinchiàⁿ hō͘ lâng chin kámkhài. Ē kìtit 1980 nîtāi tiongkî, tongsî góa iáu m̄bat ê Tēⁿ Liôngúi kàusiū, i tiāⁿtiāⁿ ēng "Hànlô Tâibûn" hoan’e̍k góa ēng Hoâbûn siá ê bûnchiuⁿ, koh khanteng tī “Chūli̍p Boánpò”. Thàmthiaⁿ chi hā, góa chiah chai’iáⁿ i sī tī hn̄ghn̄g ê "Hawaii Τāiha̍k" ê gígiân ha̍k kàusiū, liáu’āu koh thàmthiaⁿ chhut i ê thongsìn tēchí, chiah kah i liânhē. 1995 nîté i siá phoe kā góa kóng, i lio̍ksio̍k tī Chūli̍p Boánpò hoatpiáu hoan’e̍k góa ê bûnchiuⁿ, teh beh iû Tāipak "Ōngbûn siā"chhutpán, ài góa kah chhutpán siā liânlo̍k, pangbâng chò siōng bóe chi̍t pái ê kàutùi. Goá iânlō͘ kàutùi, iânlō͘ lâu chhìn kōaⁿ; tûliáu Tēⁿ kàusiū ígōa, chit pún chheh iáu ū lēnggōa chi̍t ūi hoan’e̍k kúi phiⁿ ê e̍kchiá Gô͘ Siùlē sióchiá. Goá chhutsì tī Tâioân, sêngtióng tī Tâioân, kiatkó góa ēng Hoâbûn siáchhut ê bûnchiuⁿ, khiok tio̍h chioh pa̍t lâng ê chhiú lâi e̍kchò "Tâibûn". Tāi’iok tī 1999 nî, ū chi̍t pái Tēⁿ Liôngúi kàusiū tńglâi Tâioân kah góa kìⁿbīn ê sî, i mn̄g góa sī ánchóaⁿ m̄ ēng"Tâibûn"siá bûnchiuⁿ, ánne, ittēng ē pí pa̍tlâng hoan’e̍k ê koh khah sengtōng, góa hôetap kóng góa bēhiáu Lômájī.

Goá kotiong ê sî sī tī Chìmsìnhōe siūsé ê, āulâi khó ji̍pkhì Τanghái Τāiha̍k, chò lépài lóng sī ēng Hoâgí, só͘í bô kihōe o̍h Tâioân Lômájī. I mn̄g kóng, sī ánchóaⁿ m̄ o̍h leh? Góa hō͘ i mn̄g kah bô ōe thang ìn; tio̍h ho͘ⁿh, sī ánchóaⁿ góa m̄ o̍h leh? Só͘í góa seng khì bé chi̍t pún Tēⁿ Liôngúi kàusiū piantù, Tâioân Ha̍kseng Sukio̍k chhutpán ê “Tâioân Hokkiàn ōe ê Gí’im Κiatkò͘ kah Piauim hoat”, 2000 nî chiaⁿ•go̍eh koh khì Tâioân Kitok Τiúⁿló Κàuhōe Chónghōe lâu kha ê chhehtiàm bé chi̍t pún “Pe̍h’ōejī ΚΚichhó͘ Κàuchâi”, liáuāu jīnchin ha̍ksi̍p oa̍ttho̍k, liām, siá. Tāikhài saⁿ kògo̍eh āu, góa to̍h khaisí ēng tiānnáu siá "Tâibûn" ā. Che chinchiàⁿ tio̍h kámsiā Tēⁿ kàusiū ê kó͘lē.

Chit pún chheh siá oân liáuāu, góa hoatkiàn "Tâioân ê gōalâigí" kah pa̍t kok ê gōalâigí ū chin tōa bô kâng ê só͘chāi, sī chāi tī "Tâioân ê gōalâigí" ū tochióng hoatim, ū Tâigí, Hoâgí, Ji̍tgí, Enggí, Kńgtang ōe, Ìnnî gí, sīmchì iáu ū Hoâ-Eng hūn'iōng hoatim ê. Só͘í, góa m̄sī ēng bûnjī（ Hoâbûn, Ji̍tbûn á•sī Engbûn）lâi piausī gōalâigí, khiok•sī í hoatim lâi piausī. Che kah Tâioân sīmchì kokkok gōalâigí ê chheh sī bô kângkhoán ê.

Chit pún chheh ētàng chhutpán, tongjiân tio̍h kámsiā "Gio̍ksan Siā" ê chóng pianchi̍p Gūi Siokcheng sióchiá, nā m̄sī i bô thêng kó͘lē kah chhui kó, to̍h m̄chai tó chi̍t nî tó chi̍t kògo̍eh chiah ētàng siá oânsêng. Teh siá kó tiongkan, góa ê hó pêngiú Sím Sēng isu kah hujîn Iûⁿ Jû'oa pangbâng kàutèng bûnkó, ū kiámchió chi̍tkóa chhògō͘, tī chia te̍kpia̍t tìsiā. 　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　

Lí Lâmhêng kèngchì, 　
2020 nî gō͘go̍eh chhesì tī Tāipak


踏話頭
2018年八月二十，我因為大腸癌tī「台北馬偕病院」開刀，tòa院十九天。Tòa院期間，我一直teh想，若是chitê刀開落去有啥物意外，我就ánne行去loh，我ē有遺憾。Hit-ê講起來有一點á莫名其妙ê遺憾是，我搜集整理幾nā年有關台灣外來語ê資料，ē就ánne報廢去，因為我ê gín’á對chit-ê主題無興趣。開刀了後，我to̍h一直teh想講出院了後一定ài認真kā它整理好勢。

出院了後，頭一禮拜我to̍h去電台主持節目。第二个禮拜，《玉山社》ê總編輯魏淑貞小姐來電台看我，koh帶來一kóa補給營養ê食品。我kā她講起我tī病院ê想法，她隨時講，你好好á整理，阮「玉山社」ē來出版；她kā我注一支強心針。我當然真興奮，就ánne ta̍k工透早起床to̍h開始工作，m̄koh我iáu是ē不時想起她ê提醒：Sèjī，m̄thang thiám kah phahpháiⁿ身軀。

講起「外來語」，我一直真有興趣。當年主編《新冊月刊》ê周浩正兄邀請我寫稿，所以我to̍h tī頂面發表一chūn’á，後來因為雜誌停刊soah來停筆。了後《聯合報》〈繽紛〉版ê前後任主編王婷芬小姐kah馮曼倫小姐邀請我繼續寫，寫一chūn’á了後，《聯經出版公司》ê薛興國兄講，算算leh稿件ētàng出一本冊à；所以to̍h tī 1989年出版《外來語》chit本冊。
2005年我慢了四十年，六十五歲chiah考入去「國立台灣師範大學」ê「台灣文化、語言kah文學研究所」，我ê碩士論文是寫《台灣小說中ê外來語演變－以賴和kah王禎和ê作品做例》，而且請鄭良偉教授做我ê指導教授。論文口試結束了後，鄭教授真認真kā我講：「你應該好好á寫一本台灣ê外來語。因為你一直對外來語有興趣，而且你mā搜集真chē資料。Chit種冊，除了你以外，無人ētàng寫。因為台灣ê外來語比較khah特別，你ē曉華語、日語、英語，以及台灣白話字，真少人有你chit款ê條件。我teh等你寫出『台灣ê外來語』chit本冊。」這是激發我想beh寫chit本冊siōng早ê動力來源。

講起台灣白話字（羅馬字），真正hō͘ 人真感慨。Ē記得1980年代中期，當時我iáu m̄bat ê鄭良偉教授，伊tiāⁿtiāⁿ以「漢羅台文」翻譯我以華文寫ê文章，koh刊登tī《自立晚報》。探聽之下，我chiah知影伊是tī遠遠ê「夏威夷大學」ê語言學教授，了後koh探聽出伊ê通訊地址，chiah kah伊聯繫。1995年底伊寫phoe kā我講，伊陸續tī《自立晚報》發表翻譯我ê文章，teh beh由台北「旺文社」出版，ài我kah出版社連絡，幫忙做siōng尾一pái ê校對。我沿路校對，沿路流chhìn汗；除了鄭教授以外，chit本冊iáu有另外一位翻譯幾篇ê譯者吳秀麗小姐。我出世tī台灣、成長tī台灣，結果我用華文寫出ê文章，卻tio̍h借別人ê手來譯做「台文」。大約tī 1999年，有一pái鄭良偉教授tńg來台灣kah我見面ê時，伊問我是án怎m̄用「台文」寫文章，ánne，一定ē比別人翻譯ê koh khah生動，我回答講我bē曉羅馬字。

我高中ê時是tī浸信會受洗ê，後來考入去東海大學，做禮拜lóng是用華語，所以無機會學台灣羅馬字。伊問講：是án怎m̄學leh？我hō͘ 伊問kah無話thang應；tio̍h ho͘ⁿh，是án怎我m̄學leh？所以我先去買一本鄭良偉教授編著，台灣學生書局出版ê《台灣福建話ê語音結構kah標音法》，2000年正月koh去台灣基督長老教會總會樓kha ê冊店買一本《白話字基礎教材》，了後認真學習閱讀、唸、寫。大概三個月後，我to̍h開始用電腦寫「台文」ā。這真正tio̍h感謝鄭教授ê鼓勵。
Chit本冊寫完了後，我發見「台灣ê外來語」kah別國ê外來語有真大無仝ê所在，是在tī「台灣ê外來語」有多種發音，有台語、華語、日語、英語、粵語（廣東話）、印尼語，甚至iáu有華英混用發音ê。所以，我m̄是用文字（華文、日文á是英文）來標示外來語，卻是以發音來標示。這kah台灣甚至各國外來語ê冊是無仝款ê。

Chit本冊ētàng出版，當然tio̍h感謝「玉山社」ê總編輯魏淑貞小姐，若m̄是她無停鼓勵kah催稿，to̍h m̄知tó一年tó一個月chiah ētàng寫完成。Teh寫稿中間，我ê好朋友沈晟醫師kah夫人楊如娃幫忙校訂文稿，有減少一kóa錯誤，tī chia特別致謝。 　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　

李南衡敬識, 　2020年五月初四tī台北