《陳雷文選》

 | | | 轉寄

寫hō͘學生朋友ê代誌 42 - 奇巧 ê Axolotl

作者 陳雷 2019.12.29

(Siá hō͘ ha̍k-seng pêng-iú ê tāi-chì 42 ) (寫hō͘學生朋友ê代誌 42)

Kî-khá ê Axolotl / 奇巧 ê Axolotl

Lí kám bat thiaⁿ-kòe Axolotl chit-ê tōng-bu̍t ê miâ? Nā-sī m̄-bat iā bô kî-koài. In-ūi i teh-beh choa̍t-chéng, sī siōng giâm-tiōng ûi-ki ê tōng-bu̍t.

你敢bat聽過Axolotl這个動物ê名？若是m̄-bat也無奇怪. 因為伊teh-beh絕種, 是上嚴重危機ê動物.

Axolotl chit-má tan-tan seⁿ tī Be̍k-se-ko ê Maxico chiu, Poebla chiu kap Michoacan chiu. In-ūi seⁿ-thài khoân-kéng siau-sit, u-jiám, choân sè-kài iá-seng ê khó-lêng bô chi̍t, nn̄g pah chiah. M̄-kú i si̍t-chāi sī chit-chióng chin to̍k-it, hi-hán kî-khá ê tōng-bu̍t.

Axolotl chit-má單單生tī墨西哥ê Mexico州, Puebla州kap Michoacan州. 因為生態環境消失, 污染, 全世界野生ê可能chhun無一, 二百隻. M̄-kú伊實在是一種真獨一, 稀罕奇巧ê動物.

Kap chúi-ke kâng-khoán sio̍k-tī lióng-chhe tōng-bu̍t. Sè-chiah chúi-chhi kî(larva)tòa tī chúi--nih. Seⁿ-chò chin kok-pih, kó͘-chui, tōa-lia̍p thâu, sè-lúi ba̍k-chiu, ū saⁿ-tùi chhi seⁿ tī thâu-khak téng. Chhin-chhiūⁿ thâu-khak hoat chhiū-á. Gū tio̍h khoân-kéng sek-tong ê sî, thoat-piàn sêng-liân(adult）. Thâu-chhi bô--khì, seⁿ kha peh khí-lâi lio̍k-tē seⁿ-thòaⁿ. I ū kúi-hāng seng-bu̍t kài chin to̍k-it kî-khá ê te̍k-tiám:tē-it, I ê khí-koan ū chin-kiông ê chài-seng-le̍k. Kha, bóe tn̄g--khì koh seⁿ sin--ê. Ū-sî tn̄g chi̍t-ki seⁿ nn̄g-ki. Sīm-chì ba̍k-chiu, pòaⁿ ê bīn, sió pō͘-hūn ê náu mā ē koh seⁿ, hoe-ho̍k kong-lêng. Tē-jī, i bē seⁿ-gâm. Kàu-taⁿ iáu bô hoat-hiān seⁿ-gâm ê lē. Tē-saⁿ, i ē chiap-siū pa̍t-chiah Axolotl ê khí-koan î-chai, bē pâi-thiat. Tē-sì, i ē-tàng éng-oán chheng-chhun chò chúi-chhu, m̄-bián sêng-liân. Lēng-gōa sim-sek ê só͘-chāi chhin-chhiūⁿ i ê phoe-thai kî tōa koh thang-kng, chin iông-ī koan-chhat gián-kiú, chhin-chhiūⁿ i ê ûi-thoân hu̍k-sng kiâm-sèng tan-ūi(nuclear acid base pair）sī lâng ê cha̍p pōe chióng-chióng.

Kap水雞仝款屬tī 兩棲動物. 細隻水蛆期（larva)tòa tī水--裡. 生做真kok-pih, 古錐, 大粒頭, 細蕊目睭, 有三對鰓生tī 頭殼頂. 親像頭殼發樹 á｡遇tio̍h環境適當ê時, 脫變成年（adult）, 頭鰓無--去, 生腳peh起來陸地生thòaⁿ. 伊有幾項生物界真獨一奇巧 ê 特點：第一, 伊 ê 器官有真強ê再生能力. 腳, 尾斷--去ē koh生新--ê, 有時斷一枝生二枝. 甚至目睭, 半个面, 小部分ê腦mā ē koh生, 回復功能. 第二, 伊bē生癌, 到taⁿ iáu無發現生癌ê例. 第三, 伊ē接受別隻Axolotl ê器官移栽, bē 排斥. 第四, 伊 ē-tàng永遠青春做水蛆, m̄免成年. 另外心適ê所在親像伊ê胚胎期大koh通光, 真容易觀察研究, 親像伊ê遺傳核酸鹹性單位（nuclear acid base pair）是人ê十倍種種.

In-ūi chia ê te̍k-teng khan-siap tio̍h seng-bu̍t, i-ha̍k chin kin-pún ê būn-tê, chài-seng, bián-e̍k, seⁿ-gâm, khì-koan î-chai, ló-hòa. Nā-sī ē-tàng liáu-kái chia-ê tāi-chì, lâng he̍k-chiá éng-oán ióng-kiāⁿ chheng-chhun. Só͘-í i piàn-chó kho-ha̍k gián-kiú ê pó. Si̍t-chāi sī seng-bu̍t ián-hòa ê kî-chek. Chit-ê sió-sió kî-khá ê seng-bu̍t hō͘ lán kà-sī, kó͘-bú lán lâi pó-hō͘ i, pó-hō͘ chit-ê tē-kiû ê khoân-kéng.

因為chia ê 特徵牽涉tio̍h生物, 醫學真根本ê問題, 再生, 免疫, 生癌, 器官移栽,老化. 若是ē-tàng瞭解chia ê代誌, 人或者tō ē-tàng永遠勇健青春. 所以伊變做科學研究ê寶. 實在是生物演化 ê奇蹟. 這个小小奇巧 ê生物hō͘咱教示, 鼓舞咱來保護伊, 保護這个地球ê環境.

（Chok-chiá chù:chhiáⁿ-iōng pe̍h-ōe-jī) （作者注：請用白話字）