《綠色短評》

 | | | 轉寄

掛嘴am實在足要緊！

作者 李南衡, ChoânTâijī/全台字 by Chng Hūiphêng 2021.11.21

Choânbîn Tâioânjī pán/全民台灣字版簡稱ChoânTâiJī

《 Le̍ksek toánphêng 》　　　　　　　　　 Lí Lâmhêng

　　　　　　 Kòa chhùiam si̍tchāi chiok iàukín!

Koklāi Búhàn hìiām e̍kchêng ū khah hê·lo̍hlâi. Cha̍pgoe̍h saⁿcha̍p, Tâipak chhītiùⁿ Koa Bûntiat jīnûi kūle̍k kòenî chêng tio̍h ētàng bián kòa chhùiam; Tiongiong Liûhêng E̍kchêng Chíhui Tiongsim hoatgiânjîn Chng Jînsiông hoánpo̍k, chíchhut "chhùiam iûgoân sī chòeāu chi̍t tō hôngsòaⁿ, pō͘hūn tiûⁿsó͘ chhùiam ittēng tio̍h kòa."Tâipak chhītiùⁿ Koa Bûntiat siōng chhutmiâ ê te̍k tiám tio̍h sī ài o͘pe̍h kóngōe, i kakī m̄chaiiáⁿ, chi̍t ūi gōakho iseng tùi e̍kbiâu ê jīmsek bô hoattō͘ kah chi̍t ūi siójîkho iseng píphēng; chi̍t ūi kipchínsek chújīm tùi chhùiam ê liáukái bô hoattō͘ kah chi̍t ūi kongkiōng ōeseng iseng siopí. Tâipak chhītiùⁿ Koa Bûntiat ê būntê chhut tī "koaⁿ tōa ha̍kbūn tōa" ê simthài.

　　"Koaⁿ tōa ha̍kbūn tōa " ê simthài m̄ sī Koa chhītiúⁿ ê choanlī, choân sèkài chin chē chèngtī jînbu̍t kekiám lóng ū chit chióng simthài. Lán í Engkok siúsiòng Johnson chohlē, 2020 nîchhe, Búhàn hìiām khaisí tī choân sèkài liûhêng ê sî, i o͘pe̍h loān kóng Búhàn hìiām bô siáⁿmi̍h, chíputkò sī chi̍t chióng liûhêng sèng kámmō͘, oânchoân bô chò choânkok sèng ê īhông. Saⁿgoe̍h jīchhit, Engkok Johnson siúsiòng khakchín kámjiám, tī iseng ê kiàngī hē, tòa ji̍pkhì Lûntun chi̍t keng pēⁿīⁿ chiapsiū chìn chi̍tpō͘ kiámcha, tīliâu, i sī Búhàn hìiām ùi Tiongkok po̍khoat íāu, choân sèkài tēitê jiámpēⁿ ê kokka léngtōchiá. Johnson chènghú hông phoephêng hônge̍k kòethâu siauke̍k, bô iaukiû siākau kīlî, bô tōa kuibô͘ pēⁿto̍k thaikiám mā bô kó͘lē ta̍kê kòa chhùiam. Hó kachài, sìgoe̍h cha̍pjī i pēⁿ ihó chhutīⁿ. Nā bô, i ê lúpêngiú paktó͘ té ê eⁿá chhutsì ē chhōe bô apa.

　　 Káu goe̍hchhe, Danmark tio̍h íkeng ū peh siâⁿ ê lâng chù liáu nn̄g che e̍kbiâu, sī Aubêng tēitê "choânbīn kái kìm" ê kokka, tānsī Danmark iûgoân îchhî giâmkeh ê chhutji̍pkéng koánchè, jîchhiáⁿ mā iaukiû bînchiòng tī kitiûⁿ, iliâu chínsó͘ téng ū koân honghiám kámjiám ê seklāi khongkan tio̍h kòa chhùiam.

　　 Cha̍pgoe̍h jījī, Engkok kóngpò͘ kongsi ū chi̍t phiⁿ bûnchiuⁿ mn̄g kóng, Engkok Búhàn hìiām khakchín pēⁿlē ná ē itti̍t hiah koân, chi̍t lépài pêngkin 46,900 ê khakchín? Hó tit Engkok chù e̍kbiâu chin phó͘phiàn, chitmá khakchín pēⁿlē chhuthiān tāngchèng tòaīⁿ ê kilu̍t ke chin chió, tānsī khakchín pēⁿlē soah jú lâi jú chē. Kah Tekkok, Hoatkok, Spanish, Italíah téng Auchiu kokka pí·khílâi, Engkok lâng tùi kòa chhùiam ê thāitō͘ ke chin pàngsang, chūiû, Engkok khaksi̍t ū khah chē lâng bô ài kòa chhùiam. Nā kah Auchiu kúiê kokka pí·khílâi, Engkok ê Búhàn hìiām khakchín pēⁿlē mā sī siōng koân. Ū lâng hoâigî che kah Engkok lâng bô ài kòa chhùiam sī m̄ sī ū koanhē?

　　 Kūnî chhe, Tiongkok khaisí liûhêng Búhàn hìiām, Tâioân iáu bô kòa chhùam ê sî, Tâioân tāiha̍k i ha̍kīⁿ siójîkho kàusiū Lí Péngêng kóng, ta̍kê nā lóng khaksi̍t kòa chhùiam, ùi gōabīn tńglâi chhù.ni̍h lóng ū ēng satbûn séchhiú, ittēng ē kiámchió Búhàn hìiām ê thoânjiám. I kóng kòa chhùiam ē hôngchí pa̍t lâng thoânjiám pēⁿ hō͘ lán, bānit lán kakī ū pēⁿ ē hôngchí thoânjiám pēⁿ hō͘ pa̍tlâng. Chhùiam nāsī kantaⁿ am tio̍h chhùi bô am tio̍h phīⁿ sī bôchháikang.

　　 E̍kchêng khah bô hiah kíntiuⁿ, Tiongiong Liûhêng E̍kchêng Chíhui Tiongsim khólī kok chióng chênghóng, koánchè ū bānbān chi̍t pō͘ chi̍t pō͘ pàng khah sang. Chhiáⁿ ta̍kê tio̍h chiàu in ê kuiōe lâi chò, mài kégâu o͘pe̍h kóngōe.

　　Koh chi̍t piàn hō͘ lán chaiiáⁿ, kòa chhùiam si̍tchāi chiok iàukín! (211105)

Pe̍h-ōe-jī-pán/白話字版

《 Le̍k-sek toán-phêng 》　　　　　　　　　 Lí Lâm-hêng

　　　　　　 Kòa chhùi-am si̍t-chāi chiok iàu-kín!

Kok-lāi Bú-hàn hì-iām e̍k-chêng ū khah hê·lo̍h-lâi. Cha̍p-goe̍h saⁿ-cha̍p, Tâi-pak chhī-tiùⁿ Koa Bûn-tiat jīn-ûi kū-le̍k kòe-nî chêng tio̍h ē-tàng bián kòa chhùi-am; Tiong-iong Liû-hêng E̍k-chêng Chí-hui Tiong-sim hoat-giân-jîn Chng Jîn-siông hoán-po̍k, chí-chhut "chhùi -am iû-goân sī chòe-āu chi̍t tō hông-sòaⁿ, pō͘-hūn tiûⁿ-só͘ chhùi-am it-tēng tio̍h kòa."Tâi-pak chhī-tiùⁿ Koa Bûn-tiat siōng chhut-miâ ê te̍k tiám tio̍h sī ài o͘-pe̍h kóng-ōe, i ka-kī m̄-chai-iáⁿ, chi̍t ūi gōa-kho i-seng tùi e̍k-biâu ê jīm-sek bô hoat-tō͘ kah chi̍t ūi sió-jî-kho i-seng pí-phēng; chi̍t ūi kip-chín-sek chú-jīm tùi chhùi-am ê liáu-kái bô hoat-tō͘ kah chi̍t ūi kong-kiōng ōe-seng i-seng sio-pí. Tâi-pak chhī-tiùⁿ Koa Bûn-tiat ê būn-tê chhut tī "koaⁿ tōa ha̍k-būn tōa" ê sim-thài.

　　"Koaⁿ tōa ha̍k-būn tōa " ê sim-thài m̄ sī Koa chhī-tiúⁿ ê choan-lī, choân sè-kài chin chē chèng-tī jîn-bu̍t ke-kiám lóng ū chit chióng sim-thài. Lán í Eng-kok siú-siòng Johnson choh-lē, 2020 nî-chhe, Bú-hàn hì-iām khai-sí tī choân sè-kài liû-hêng ê sî, i o͘-pe̍h loān kóng Bú-hàn hì-iām bô siáⁿ-mi̍h, chí-put-kò sī chi̍t chióng liû-hêng sèng kám-mō͘, oân-choân bô chò choân-kok sèng ê ī-hông. Saⁿ-goe̍h jī-chhit, Eng-kok Johnson siú-siòng khak-chín kám-jiám, tī i-seng ê kiàn-gī hē, tòa ji̍p-khì Lûn-tun chi̍t keng pēⁿ-īⁿ chiap-siū chìn chi̍t-pō͘ kiám-cha, tī-liâu, i sī Bú-hàn hì-iām ùi Tiong-kok po̍k-hoat í-āu, choân sè-kài tē-it-ê jiám-pēⁿ ê kok-ka léng-tō-chiá. Johnson chèng-hú hông phoe-phêng hông-e̍k kòe-thâu siau-ke̍k, bô iau-kiû siā-kau kī-lî, bô tōa kui-bô͘ pēⁿ-to̍k thai-kiám mā bô kó͘-lē ta̍k-ê kòa chhùi-am. Hó ka-chài, sì-goe̍h cha̍p-jī i pēⁿ i-hó chhut-īⁿ. Nā bô, i ê lú-pêng-iú pak-tó͘ té ê eⁿ-á chhut-sì ē chhōe bô a-pa.

　　 Káu goe̍h-chhe, Danmark tio̍h í-keng ū peh siâⁿ ê lâng chù liáu nn̄g che e̍k-biâu, sī Au-bêng tē-it-ê "choân-bīn kái kìm" ê kok-ka, tān-sī Danmark iû-goân î-chhî giâm-keh ê chhut-ji̍p-kéng koán-chè, jî-chhiáⁿ mā iau-kiû bîn-chiòng tī ki-tiûⁿ, i-liâu chín-só͘ téng ū koân hong-hiám kám-jiám ê sek-lāi khong-kan tio̍h kòa chhùi-am.

　　 Cha̍p-goe̍h jī-jī, Eng-kok kóng-pò͘ kong-si ū chi̍t phiⁿ bûn-chiuⁿ mn̄g kóng, Eng-kok Bú-hàn hì-iām khak-chín pēⁿ-lē ná ē it-ti̍t hiah koân, chi̍t lé-pài pêng-kin 46,900 ê khak-chín? Hó tit Eng-kok chù e̍k-biâu chin phó͘-phiàn, chit-má khak-chín pēⁿ-lē chhut-hiān tāng-chèng tòa-īⁿ ê ki-lu̍t ke chin chió, tān-sī khak-chín pēⁿ-lē soah jú lâi jú chē. Kah Tek-kok, Hoat-kok, Spanish, I-ta-lí-ah téng Au-chiu kok-ka pí·khí-lâi, Eng-kok lâng tùi kòa chhùi-am ê thāi-tō͘ ke chin pàng-sang, chū-iû, Eng-kok khak-si̍t ū khah chē lâng bô ài kòa chhùi-am. Nā kah Au-chiu kúi-ê kok-ka pí·khí-lâi, Eng-kok ê Bú-hàn hì-iām khak-chín pēⁿ-lē mā sī siōng koân. Ū lâng hoâi-gî che kah Eng-kok lâng bô ài kòa chhùi-am sī m̄ sī ū koan-hē?

　　 Kū-nî chhe, Tiong-kok khai-sí liû-hêng Bú-hàn hì-iām, Tâi-oân iáu bô kòa chhù-am ê sî, Tâi-oân tāi-ha̍k i ha̍k-īⁿ sió-jî-kho kàu-siū Lí Péng-êng kóng, ta̍k-ê nā lóng khak-si̍t kòa chhùi-am, ùi gōa-bīn tńg-lâi chhù-.ni̍h lóng ū ēng sat-bûn sé-chhiú, it-tēng ē kiám-chió Bú-hàn hì-iām ê thoân-jiám. I kóng kòa chhùi-am ē hông-chí pa̍t lâng thoân-jiám pēⁿ hō͘ lán, bān-it lán ka-kī ū pēⁿ ē hông-chí thoân-jiám pēⁿ hō͘ pa̍t-lâng. Chhùi-am nā-sī kan-taⁿ am tio̍h chhùi bô am tio̍h phīⁿ sī bô-chhái-kang.

　　 E̍k-chêng khah bô hiah kín-tiuⁿ, Tiong-iong Liû-hêng E̍k-chêng Chí-hui Tiong-sim khó-lī kok chióng chêng-hóng, koán-chè ū bān-bān chi̍t pō͘ chi̍t pō͘ pàng khah sang. Chhiáⁿ ta̍k-ê tio̍h chiàu in ê kui-ōe lâi chò, mài ké-gâu o͘-pe̍h kóng-ōe.

　　Koh chi̍t piàn hō͘ lán chai-iáⁿ, kòa chhùi-am si̍t-chāi chiok iàu-kín! (211105)



國內武漢肺炎疫情有khah hê落來。十月三十，台北市長柯文哲認為舊曆過年前tio̍hētàng免掛嘴am；中央流行疫情指揮中心發言人莊人祥反駁，指出「嘴am猶原是最後一道防線，部分場所嘴am一定tio̍h掛。」台北市長柯文哲上出名ê特點tio̍h是愛烏白講話，伊ka-kīm̄知影，一位外科醫生對疫苗ê認識無法度kah一位小兒科醫生比並；一位急診室主任對嘴amê瞭解無法度kah一位公共衛生醫生相比。台北市長柯文哲ê問題出tī「官大學問大」ê心態。

　　「官大學問大」ê心態m̄是柯市長ê專利，全世界真chē政治人物加減lóng有chit種心態。咱以英國首相Johnson作例，2020年初，武漢肺炎開始tī全世界流行ê時，伊烏白亂講武漢肺炎無啥物，只不過是一種流行性感冒，完全無做全國性ê預防。三月二七，英國Johnson首相確診感染，tī醫生ê建議下，tòa入去倫敦一間病院接受進一步檢查、治療，伊是武漢肺炎ùi中國爆發以後，全世界第一個染病ê國家領導者。Johnson政府hông批評防疫過頭消極、無要求社交距離、無大規模病毒篩檢，mā無鼓勵ta̍k个掛嘴am。好ka-chài，四月十二伊病醫好出院。若無，伊ê女朋友腹肚底ê嬰á出世ēchhōe無阿爸。

　　九月初，丹麥（Danmark：[ˈtænmɑk]）tio̍h已經有八成ê人注了兩劑疫苗，是歐盟第一個「全面解禁」ê國家，但是丹麥猶原維持嚴格ê出入境管制，而且mā要求民眾tī機場、醫療診所等有高風險感染ê室內空間tio̍h掛嘴am。

　　十月二二，英國廣播公司有一篇文章問講：英國武漢肺炎確診病例náē一直hiahkoân、一禮拜平均46,900個確診？好得英國注疫苗真普遍，chit-má確診病例出現重症住院ê機率加真少，但是確診病例煞愈來愈chē。Kah德國、法國、西班牙、意大利等歐洲國家比起來，英國人對掛嘴am ê態度加真放鬆、自由，英國確實有khahchē人無愛掛嘴am。若kah歐洲幾個國家比起來，英國ê武漢肺炎確診病例mā是上koân。有人懷疑che kah英國人無愛掛嘴am是m̄是有關係？

　　舊年初，中國開始流行武漢肺炎、台灣猶無夠嘴amê時，台灣大學醫學院小兒科教授李秉穎講，ta̍k个若lóng確實掛嘴am，ùi外面轉來厝裡lóng有用雪文洗手，一定ē減少武漢肺炎ê傳染。伊講掛嘴amē防止別人傳染病hō͘咱，萬一咱ka-kī有病ē防止傳染病hō͘別人。嘴am若是kan-taⁿ am tio̍h嘴無am tio̍h鼻是無采工。

　　疫情khah無hiah緊張，中央流行疫情指揮中心考慮各種情況，管制有慢慢一步一步放khah鬆。請ta̍k个 tio̍h照inê規劃來做，mài假gâu烏白講話。

　　Koh一遍hō͘咱知影：掛嘴am實在足要緊！ (211105)